‘Trump duvara tosladı, yeni dönemin psikolojik üstünlüğü Çin’de’

“Batılı düşünce merkezlerini yakından takip ediyoruz. Doğu’nun yaklaşımlarını da biliyoruz. Biz de ANKASAM olarak süreci takip etmeye çalışıyoruz. Bu konuda bizim de elbette dünyanın çok hızlı değişen gündemini yakalayabilmek bir tarafa, bazen anlayabilmekte bile zorlanıyoruz. Burada sağolsun, Trump’ın çok büyük bir katkısı var. Gerçi deşifre olmuş bir Trump var ama burada oynadığı asıl rol anlaşılamamak üzerine. Akşam yatıp sabah çok farklı şeyler söylemesi burada bir anlamda tüm dünya açısından yeni bir normal olarak, Amerika’nın tüm dünyaya dayatmaya çalıştığı bir süreç olarak karşımıza çıkıyordu. Fakat bu Trump’ın mevcut tavrı, daha çok tehditlere dayalı ve burada biraz aba altından sopa gösteren yaklaşımlarının ön plana çıktığı husus açıkçası Çin Seddi’nde duvara tosladı. Bugün bakıldığında duvara toslamış bir Trump hadisesi söz konusu. Şi Cinping’in verdiği mesaj da ‘Her kuşun eti yenmez’ cinsinden oldu. Trump orada birtakım şakalar, el-ense oyunları ve daha başka liderlere yaptığı tutum üzerinden Şi Cinping ile bir giriş yapmak istedi ama Şi Cinping en başından itibaren Çin’in mevcut duruşuna, Çin’in mevcut dış politika anlayışına uygun bir şekilde orada bir tutum sergiledi. Dolayısıyla Trump açısından çok ciddi anlamda bir lider faktörü karşısına çıktı. Ki bugün bakıldığında artık Trump’ın Çin ile daha farklı bir dil geliştirmesi gerekliliği kendisini gösterdi.”

“Bu gereklilik aslında Alaska Zirvesi’nde Putin tarafından ortaya koyulmuştu. Bugün Putin’in bu zirve noktasında daha soğuk kanlı ve özellikle Rusya-Amerika ilişkilerini bu anlamda merkeze alan ve Birleşik Devletler’den bu konuda verdiği yerine getirmesini dönük açıklamaları da burada Putin sonrası Şi Cinping ile birlikte aslında karşısında çok daha farklı bir dünya olduğu ve bu dünya ile yüzleşmesi gerçekliğini de ortaya koydu. Bundan ötürü şu an karşımızda dünyada çok kutupluluk bağlamında iki aktörün, iki büyük gücün ön plana çıktığı bir kez daha tescillendi; o da Rusya ve Çin. Bugün bakıldığında Avrupa Birliği havlu atmış vaziyette, Hindistan’ın ne yapacağı çok net bir şekilde anlaşılabilmiş değil. O yüzden bugün Şi Cinping’in mevcut tavrı Küresel Güney dahil, bu anlamda uluslararası sistemin çok kutupluluğu bağlamında ön plana çıkan burada bir söylem ve eylem duruşundaki bir tutarlılık olarak kendisini gösterdi. Bundan ötürü şu an psikolojik anlamda üstünlük Çin’de ve Şi Cinping’te.”

“Çünkü düne kadar Trump’ın mevcut tutumları ve bu kapsamda Hindistan dahil Avrupa Birliği başta olmak üzere geri adımlar burada Trump’ı bir anlamda önlenemez, istediğini elde eden bir aktör konumuna taşımıştı. APEC Zirvesi öncesi Japonya’ya gerçekleştirdiği bir ziyaret vardı, Güney Kore noktasında da. Orada da Japonya’dan yanılmıyorsam beş yüz elli milyar dolarlık bir taahhüt aldı. Aynı şekilde Güney Kore noktasında da yine yüz elli milyar dolarlık bir taahhüdü söz konusuydu. Ama Şi Cinping ile görüşene kadar bu elde ettiği kazanımlar bir anlamda Cinping sonrası adeta anlamını yitirdi. Burada belki bir zafer havası ile çıkacaktı, ‘Pasifik’ten de bu kadar parayı topladım getirdim ey Amerikan halkı’ diyecekken şu an bütün millet şunu sorguluyor: ‘Tamam, düne kadar sen Çin’e karşı çok ciddi anlamda birtakım tarifeler ve vergiler ile bir ticaret savaşı başlatmıştın. Ama gördüğümüz kadarı ile oradan en azından bir ateşkes ile dönmüş görünüyorsun’ Aslında o 1 yıllık süreç bir ateşkes gibi algılanabilir, ama bu ticari savaşlar boyutunda bir ateşkes. Zira Venezuela dahil olmak üzere ABD’nin Çin’e dönük, Çin’i zayıflatmaya, Çin’i etkisizleştirmeye, bu anlamda Çin’e dönük en temelde koridorlar ve kaynaklar noktasındaki burada başlattığı süreci devam ettirmeye dönük yaklaşımlarında bir geri adım görülmüyor. Bilakis Venezuela dahil bununla ilgili önümüzdeki süreçte daha farklı adımlar atma eğiliminde olduğunu da gösteriyor.”

“O yüzden bugün bakıldığında tarifeler noktasında özellikle Çin’in, Şi Cinping’in burada elindeki sadece üç kartı göstermesi yeterli oldu. Bir tanesi, nadir toprak elementleri; bir diğeri, sağlık sektörünü çok yakından ilgilendiren ilaç ham maddeleriydi ve çipler. Dolayısıyla bu üç yumuşak güç unsuru bile Birleşik Devletler’e geri adım attırdı. Ondan ötürü bu ticaret savaşları bağlamında Trump’ın bu üç kart karşısında geri adım atması aslında Şi Cinping’in ve Çin’in kaynaklar noktasında elinin hiç de zayıf olmadığını gösteriyor. Evet, Çin belki enerji bağlamında, burada petrol ve gaz noktasında dışarıya bağımlılık gösteren bir ülke gibi ön plana çıkabilir, bu noktada Amerika Rusya üzerinde, İran ve burada önemli bir kaynak olarak Venezuela üzerinden birtakım hesaplar içerisinde olabilir. Ama burada da Amerika’nın atacağı birtakım adımlar karşısında Çin bu bahsettiğim kartlar ve daha şu ana kadar oyunda göstermediği diğer kartları da kullanabileceği mesajını verdi. O yüzden bu görüşmedeki bu üç kartla birlikte geri adım aslında ABD-Çin bağlamında yeni bir süreci ve Birleşik Devletler açısından da Çin’in kolay ve basit bir aktör olmadığı sonucunu ortaya koymuş vaziyette. Bundan dolayı da Trump geri adım attı.”

“Birleşik Devletler bulanık suda balık avlamak istiyor, yani suyu iyice bulandırmak istiyor. Burada G-2 ifadesi Çin ve diğer aktörler açısından çok masumane bir anlam taşımıyor. Arka planda çok daha farklı bir düşünce var. Bakıldığında burada şöyle bir husus var; bugün Birleşik Devletler çok net bir şekilde tek kutuplu bir dünyayı hedefliyor, bunu hepimiz biliyoruz. 11 Eylül sonrası başlattığı süreçte. Çin ise diğer aktörleri de içinde barındıran, burada Şi Cinping’in dört inisiyatifi çerçevesinde de temel sütunlarını bulan çok kutupluluğu merkeze alan yeni bir dünya düzenine atıfta bulunuyor. APEC Zirvesi’nde Şi Cinping konuşurken Pasifik üzerinden yeni dünya düzeni ile ya da yeni uluslararası sistemin inşası ile ilgili şu ifadeyi kullandı: ‘Dönüşüm’ dedi. Bakın, değişim değil. ‘Dünya büyük bir dönüşüme doğru evriliyor’ dedi. O yüzden buradaki mevcut sistem üzerinde bir takım makyaj ya da aperatif çözüm arayışlarının sonuç getirmeyeceğini, o yüzden dünyanın çok daha köklü bir değişim ve dönüşüm sürecine hazır olması gerektiğini ve bunun merkezinde de Pasifik’in yer aldığını belirtti. Bu kapsamda Şi Cinping’in altını çizdiği bir diğer husus da şuydu; ‘Çok net bir şekilde sanayi ve tedarik zincirlerinin istikrarını korumalıyız’ dedi. Bu Birleşik Devletler’in dünyada tekrar hegemonyayı sağlama ya da devam ettirme noktasında 2K, yani kaynaklar ve koridorlar noktasına karşı Şi Cinping ‘Bu konuda tekeli, inisiyatifi Birleşik Devletler’e bırakamayız’ dedi. Dolayısıyla Asya-Pasifik ülkeleri olarak, en temelde APEC olarak burada inisiyatif almak zorundayız dedi.

İkincisi; ‘Açık ve kapsayıcı bölge ekonomisini inşa etmeliyiz’ dedi. Bugün Birleşik Devletler’in en temel kaygısı gücünü tesis ettiği ekonominin, ki ekonomik anlamda gücünün iki temel ayağı söz konusuydu: biri Avrupa, biri Pasifik. Dolayısıyla Cinping çok net bir şekilde, Trump’a adeta cevap verir mahiyette ‘Kendi aramızda ekonomik iş birliğini artırmalıyız ve bölgesel entegrasyonu daha da derinleştirme mecburiyeti ile karşı karşıyayız’ dedi. Bu, Amerika’nın en temel endişesi ve bu anlamda oyunu bozmaya dönük yaklaşımlarına Cinping’in önümüzdeki süreçte nasıl bir strateji izleyeceği ile ilgili verilen önemli ipuçlarıydı.”

“Bu kapsamda zaten Trump bağlamında gündeme getirilen G-2’ye de burada Şi Cinping cevap vermiş oldu. Çin nezdinde G-2’nin hiçbir önemi ve karşılığı yok. Çünkü G-2 Amerika’nın kontrollü bir iki kutuplu bir dünya düzeni inşa etme arayışından başka bir şey değil. Eğer Çin bu noktada topa girerse ve bunu kabul ederse Çin şu ana kadarki kazanımlarını ve duruşunu da büyük ölçüde tehlikeye atmış olur ve Birleşik Devletler ile iki kutuplu dünya düzeni noktasında anlaşmış, diğer ülkeleri yarı yolda bırakmış bir aktör konumuna düşer ki bu Çin’in bence şu an aklının ucundan bile geçirmediği bir durum. O yüzden bu G-2 noktasında Birleşik Devletler çok net bir şekilde… ki ben burada uluslararası ilişkileri amiyane tabirle şu şekilde tanımlıyorum; ‘Kaygan zeminde kaypak ilişkiler’ Çin şunu söylüyor; ‘Evet, sen kaygan zeminde kaypak ilişkileri burada ön plana çıkartabilirsin. G-2 de aslında bizim açımızdan hiç şaşırmayacağımız sizin bir çıkışınız. Çünkü burada bir kere en temelde dört Avrupalı yakın müttefikinizi yarı yolda bırakıyorsunuz. G-7’deki dört Avrupalı ülkeyi. Artı Kanada ve Japonya’yı da yarı yolda bırakıyorsun ve sonra bana dönüyorsun ve ‘Yeni küresel Global’ı iki aktör kuralım’ Ben buna gelmem’ diyor. Kuvvetle muhtemel Alaska’da Putin’in önüne bu G-2 geldi. Çünkü biz bunu daha öncesi itibariyle Trump’ın ilk döneminde de biliyoruz. Burada Çin’e Kissenger üzerinden teklif götürüldü; daha sonra Rusya’ya götürüldü. Her iki aktör de bunu reddetti. Ama bunu denemekten vazgeçmeyen bir ABD var. G-2 ile birlikte Çin hem Rusya noktasında kendisine dönük bir tuzağı boşa çıkarttı ve bu anlamda Rusya-Çin birlikteliğinin daha sıkı ve daha sağlam bir şekilde duracağı ile ilgili mesajı verdi hem de Birleşik Devletler’in oyununu deşifre etmiş oldu.”

“Oval Ofis’te gördük, fazlasıyla uysal bir Avrupa vardı. Çin’e karşı Fransa Cumhurbaşkanı Macron çok net ifade etti zaten; ‘Stratejik özerklik elde etmemizin yolu Çin ile olan ilişkilerden geçiyor’ dedi. Bu anlamda Çin ziyaretinde de bunu çok net bir şekilde ifade etti. Almanya Çin’in kapısını çok aşındırdı ama umduğunu bulamadı. Çünkü Almanya çok güven telkin eden bir aktör konumunda değil. Almanya ve Fransa mukayesesi yaptığımızda Fransa daha duruşu olan bir ülke gibi ön plana çıkıyor. Çünkü bakıldığında gerçekten Macron ile birlikte bir büyük Fransa inşa süreci Macron’un aklında, stratejik zihninde ama bunu yapabilme kabiliyeti çok zor. Almanya’ya gelince İkinci Dünya Savaşı sonrası itibariyle elleri, kolları, zihni, her şeyi iğdiş edilmiş ve bir anlamda etkisiz hale getirilmiş bir aktör. Dolayısıyla Avrupa’nın genel anlamda şu anki duruşu zaten etkisiz eleman pozisyonunda. Belki önünde bir Çin fırsatı vardı ama bunu değerlendirebileceği kanaatinde değilim. Bu noktada Çin’in her ne kadar birtakım çıkışları olsa da Birleşik Devletler Rusya-Ukrayna krizi ile birlikte özellikle Almanya ya da Fransa liderliğinde Avrupa Birliği’ni ve NATO’yu büyük ölçüde kontrol altına almış vaziyette.

Bunun dışında ben Avrupa Birliği’nin bağımsız bir tavır sergileyebileceği kanaatinde değilim. Zaten Avrupa Birliği de burada kendisine bir kurtuluş veya çıkış ifadesi olarak şunu ön plana çıkartıyor; ‘Biz Avrupa Birliği olarak ABD ve Çin’e karşı olan teknoloji bağımlılıktan kurtulmalıyız. Kendi teknolojimizi inşa etmeliyiz’ diyorlar. Geçmiş olsun. Bu konuda bir kere en güçlü olduğu ekonomisinin bile zayıflığı 2008’den bu yana ciddi anlamda test ediliyor. Bu ciddi anlamda bir ekonomik alt yapı gerektiriyor. Avrupa’da bunu karşılayabilecek kaynak da yok. Çünkü özellikle Fransa Afrika’dan kovuldu, daha başka yerlerden kovuluyor. Bu anlamda şu an kaynaklarının önemli bir kısmını da Rusya-Ukrayna savaşına aktarıyorlar ya da Birleşik Devletler’in dış ticaret açığını kapatmakla meşguller. Amerika’ya devamlı diyet ödüyorlar. Bunu hem birebir silah alım satımları hem enerji bağımlılığı noktasında, bir de Amerika NATO üzerinden maliyetleri artık Avrupa’ya ödetiyor. O yüzden burada Avrupa’nın güçlü anlamda teknolojik yatırım yapabilmesi için AR-GE kaynağına ihtiyacı var, bu yok. Bir de Avrupa’daki insanlar artık Avrupa’dan kaçıyor. Avrupa’da bir gelecek göremiyorlar. Artan ırkçılık, yabancı düşmanlığı Avrupa’daki diğer etnik ya da dini kimliğe sahip olan insanları farklı coğrafyalara itiyor. Bu anlamda da Avrupa’yı sosyo-ekonomik açıdan ve önümüzdeki süreçte siyaseten çok güvenli bulmuyorlar. Bu da insan kaynağı olmaksızın yapabileceğiniz bir projenin olamayacağı anlamına geliyor.

Bakıldığında bugün, ABD ve Çin arasında sıkışmış ve büyük ölçüde ABD politikalarının ipoteği altında olan bir Avrupa var. Bu anlamda da ABD, Çin, Avrupa bağlamında bir pozisyon ortaya koymaya çalışacaksak şu an oyunun büyük ölçüde kaybedeni Avrupa.”